تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
تربیت امیرکبیر
میرزاتقی خان امیرکبیر از دوران کودکی و در زمان حیات میرزاعیسی قائم مقام فراهانی در خانواده ی او رفت و آمد داشت. پس از درگذشت میرزای بزرگ، نزد فرزندش میرزاابوالقاسم درس خواند و از خرمن اندیشه های ناب و دریای جوشان دانش او خوشه چید و مقام علمی شامخی به دست آورد. تعلیم و تربیت امیرکبیر و نوع دروس که میرزا ابوالقاسم و پدرش به او آموختند و هم چنین استعداد ژرف و شگرف میرزاتقی خان سبب گردید تا پلّه های ترقی را یکی پس از دیگری پشت سر گذارد. قائم مقام در این باره می گوید:« حقیقت این است که من به کربلایی قربان حسد بردم و بر پسرش می ترسم... این پسر خیلی ترقیّات دارد و قوانین بزرگ به روزگار می گذراند10».
رسیدگی به وضع امور مالی
قانون مند شدن وضع خزانه ی کشور و سیستم دهی دریافت ها و پرداخت های دولت، کار بزرگ و ارزشمندی است که قائم مقام برای نیل به آن و جلوگیری از افراط و تفریط دست اندرکاران و تقویت میزان نقدینگی دولت اقدامات لازم را انجام داد و تنظیم قانون را اولویت برنامه های خویش قرار داد و بدون هرگونه چشم پوشی و غفلت، مانع پرداخت های حقوق های گزاف به شاه و اطرافیان او شد. اجرای این تصمیم و اقدام قائم مقام کار چندان ساده ای نبود. شاه زادگان و افراد دیگری که سال ها در ناز و نعمت غیرموجّه و ناحق غرق بودند و محدودیّتی برای هزینه ی نیازهای غیرضروری خود نداشتند، اکنون به صورت ناخواسته با تعدیل خواسته های خویش مواجه بودند. جدیّت میرزاابوالقاسم در تحقّق این منظور و تغییر ساختار و سازمان امور اقتصادی و دارایی ایران، درباریان را آشفته کرد و خواب راحت را از چشمان شان ربود. آن ها ضمن اعلام مراتب اعتراض خود به شاه، قائم مقام را دشمن خود پنداشتند و بدین وسیله قائم مقام برای این اقدام، بسیاری از مخالفان را رودر روی خویش قرار داد. اصرار بجا و درست وی در اجرای این تصمیم روز به روز بر تعداد مخالفانش افزود. محمدشاه هم مشمول این قانون بود و در این رابطه حمایتی از قائم مقام نمی کرد. وقتی معترضین از نارضایتی شاه آگاه شدند، برای لغو دستور و تصمیم میرزا ابوالقاسم، نزد شاه از ایشان بدگویی کردند و آن قدر تهمت ناروا زدند که شاه در عزل او مصمّم گردید.
از نظر قائم مقام، نحوه ی دریافت مالیات، چگونگی مصرف آن، منابع جمع آوری مالیات، مأموران مالیاتی و زمان های دریافت مالیات ها اصول مهمّی بود که باید مطابق ضوابط و معیارهای مشخص و مدوّن رسیدگی شود. حال آن که در دوران قاجار و به ویژه در این برهه از زمان، خبری از قوانین مرتبط با این موضوع نبود و حساسیّت کارهای مالیاتی ایجاب می کرد که قائم مقام کار دریافت ها و پرداخت های مالی را براساس نظم و قانون تعیین و تدوین نماید. صرف نظر از آن، همه ی افراد و به ویژه درباریان و مقرّبان دستگاه حکومت، مالیات نمی دادند و بیش ترین فشار آن بر گردن انسان های فقیر و کم درآمد جامعه بود. در صورتی که قادر به پرداخت آن نمی شدند، تحت تعقیب قرار می گرفتند و اذیت و آزار می شدند.
سازمان دهی وضع سپاه
مهم ترین انگیزه ای که عباس میرزا و قائم مقام را بر آن داشت تا درصدد اصلاح ساختار ارتش ایران و دستیابی به مراکز تولید سلاح های روز و ساخت کارخانه های اسلحه سازی در ایران برآیند، شکست های مستمر ایران از روس ها بود. تجهیزات نظامی ارتش روس، تخصّص نیروهای نظامی آن کشور، آگاهی از تاکتیک های نظامی و فنون رزمی سپاه دشمن به اندازه ای بود که در کم ترین زمان بر نظامیان ایران پیروز می شدند. قائم مقام هم در زمان عباس میرزا و فتح علی شاه و هم در دوران محمدشاه، برای اصلاح وضع نظام ایران و روزآمد نمودن فعالیت های سربازان و افزایش توان دفاعی کشور کوشش فراوانی کرد و برای تجهیز نیروهای پیاده نظام، سواره نظام و توپخانه همت گماشت. او با اقدامات خود تا حدودی اعتبار ارتش ایران را افزایش داد. وقتی عباس میرزا زنده بود، از نظرات قائم مقام برای نوسازی ارتش حمایت می کرد و حتی برای سرعت بخشیدن و عملی شدن این هدف، از افسران کشورهای دیگر(فرانسه، ایتالیا، اتریش) نیز بهره گرفت.
تعدیل خواسته های روس در معاهده ی ترکمان چای
قائم مقام پس از آگاهی از شرایط معاهده ی مذکور و خواسته های فراوان روس ها، مذاکرات زیادی با آنان و مسؤولان ایران ترتیب داد و گذشته از آن چون در مذاکرات ترکمان چای حضور داشت از پذیرش خواسته های روس ها خودداری کرد و در اثر پافشاری او بود که آن ها بخش هایی از اراضی اشغال شده ی ایران را تخلیه کردند.
پایان دادن به اعتراض روس ها در ماجرای قتل گریبایدف
گریبایدف به منظور پیگیری مفاد معاهده ی ترکمان چای به ایران آمد و به دلیل اخلاق ناپسند و تندی که داشت مورد توجه خاص قرار نگرفت. یکی از اقدامات او تقاضایی بود که برای تحویل گرفتن زنان ایروانی داشت11 و چون آن ها مسلمان شده بودند، مراجع و علما با تحویل آنان به روس ها مخالفت کردند. اطلاع مردم از این موضوع، اعتراض مردمی بر ضدّ گریبایدف را برانگیخت، ولی او به رأی صادره از سوی مجتهدین و اعتراض عمومی توجّهی نکرد و با همکاری بعضی از درباریان، زن ها را تحویل گرفت. مردم به سفارت روس در تهران حمله کردند و علاوه بر خسارت فراوانی که به ساختمان وارد شد، گریبایدف نیز کشته شد و روابط ایران و روس تیره گشت. بعدها قائم مقام نامه ای زیبا و دل نشین به تزار روس نوشت و توسّط هیأتی از ایران به سرپرستی فرزند عباس میرزا ارسال نمود و این مسأله ی سیاسی پایان پذیرفت و تزار روس به دلایل مختلف و از جمله گزارش مستندی که خود روس ها در مورد مقتول و اقدامات ناپسند و اخلاق تند او به رهبر کشور خود داده بودند، از این ماجرا چشم پوشی نمود.
توجه به فرهنگ و ادب
قائم مقام در بُعد فرهنگی نیز اقدام های مؤثّری انجام داد. او سیر نزولی فرهنگ ایران را که تقریباً از دوره ی صفویه به بعد آغاز گردید، در این دوره منظّم کرد و از میزان الفاظ و عبارت های نامفهوم و غیرمصطلح کاست، زیرا نثرهای سنگین و سخت بعضی از منابع گذشته جاذبه ای نداشت و اهل دانش آن ها را نمی پسندیدند. قائم مقام در این رابطه دو کار عمده و شاخص انجام داد که هم چون اقدامات دیگرش از صفحات روشن کارنامه اش محسوب می شود:
1. ساده سازی الفاظ و عبارت های فارسی؛
2. تغییر شیوه ی نوشتن و تبدیل آن به روشی که امکان بهره برداری سریع آن وجود داشته باشد.
در همین رابطه یکی از مقالات کتاب « قائم مقام نامه» سه کار علمی میرزاابوالقاسم را در دبیری، این گونه بیان می کند12:
الف. سهل و ساده سازی نوشته های دوران صفوی؛
ب. تغییر شیوه ی خطّ ناخوانا در نامه ها؛
ج. تبدیل نوشته ها از حالت طوماری به کتاب.
قائم مقام علاقه ی زیادی به شعر، شاعری، تحقیق و نویسندگی داشت و چون خودش شاعری توانا و نویسنده ای با ذوق و محقّقی اندیشمند بود، در زمان او فعالیّت های ادبی پیشرفت فراوانی کرد و به همین واسطه، دربار شاه پذیرای شاعران و نویسندگان شد.
3. سایر اقدامات
4. همکاری با عباس میرزا در فرونشاندن شورش عبدالرّضا خان، حاکم یزد و کرمان در سال 1246هـ.ق13؛
5. پایان دادن به جنگ هرات؛
6. همکاری با عباس میرزا و تشویق وی در اعزام دانشجو به خارج از کشور؛
7. تعلیم و تربیت عباس میرزا و نظارت بر اعمال و رفتار وی؛
8. مبارزه با فساد و رشوه خواری؛
9 تقویت روابط خارجی ایران با دولت های اروپایی؛
10. ایجاد تفکر دمکراسی در ایران؛
11. تلاش برای کاهش نفوذ روس ها و انگلیس ها در ایران؛
12. تقویت بنیه ی اقتصادی کشور نسبت به دوره ی قبل از خود؛
13. تلاش برای خاتمه دادن به جنگ های خانمان سوز ایران و روس؛
14. برنامه ریزی برای پیروزی ایران در جنگ با عثمانی؛
15. نوشتن رساله ای در علم عروض14؛
16. نوشتن مثنوی جلایرنامه15، به صورت طنز و کنایه؛
17. تهیه و تدوین رساله ی شکواییه در دوران عزل و بیان خصوصیّات مردم زمانه و هم چنین سرودن قصیده هایی در همین رابطه.
اقداماتی که با تلاش و پیگیری و چاره اندیشی های قائم مقام در حدود 25 سال حضور در دستگاه حکومت صورت گرفت، اگرچه در بعضی از موارد نتیجه ی مطلوب و موردنظر او را به همراه نداشت، ولی قائم مقام از تمام توان و فکر خود بهره گرفت و در این راه سختی ها و ناملایمات بسیاری تحمل نمود تا جایی که خودش گفته است:« از این کار خون خوار بسیار ضرب خورده و ضرب بسیار دیده ام16». و در نامه ی دیگری اظهار می دارد: «از آسمان برف و از زمین حرف بر من مادر مرده می بارد. فرصت ندارم قلم بگیرم، قدرت ندارم نفس بکشم. چه خطایی کرده ام که وزیر شده ام17».
پی نوشت ها :
1. تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، ج1، سید جلال الدین مدنی، ص 241.
2. وی حاکم تهران بود.
3. پیشینه ی ایرانیان، ج2، عبدالعظیم رضایی، ص 965.
4. پسر فتح علی شاه.
5. تیمورمیرزا، نجف قلی میرزا، رضاقلی میرزا.
6. تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، سیدجلال الدین مدنی، ص 244.
7.تاج، کلاه پادشاهی.
8. قائم مقام نامه، محمدرسول دریاگشت، ص 182.
9. همان، ص 34.
10.امیرکبیر، چهره های تاریخی(5)، عباس رمضانی، ص 15.
11.او معتقد بود این دو زن ارمنی که مسلمان شده اند و در خانه ی آصف الدّوله زندگی می کنند، از ایروان هستند و چون این منطقه در اختیار روس می باشد، دولت ایران باید زن ها را تحویل روس دهد.
12.قائم مقام نامه، محمدرسول دریاگشت، ص 58.
13. صدراعظم های دوره ی قاجاریه، پرویز افشاری، ص 83.
14.این رساله کامل نگردیده و با توجه به شهادت قائم مقام، ناتمام ماند.
15. جلایر یکی از خدمت گزاران قائم مقام بوده است.
16. قائم مقام نامه، محمد رسول دریاگشت، ص 123.
17. همان.
منبع:
رمضانی، عباس؛ (1386)، قائم مقام فراهانی، تهران: ترفند، چاپ چهارم.
نظرات شما عزیزان:
